Dzieciom i młodzieży zarzuca się obecnie wzrastającą agresywność. Z trudnością przychodzi im nawiązanie i utrzymanie pozytywnych kontaktów z innymi, wykazywanie zrozumienia, konstruktywne radzenie sobie z problemami i konfliktami.

Agresywne zachowanie dzieci odnotowywane było jednak już wcześniej, można nawet powiedzieć, że złość i agresja była i będzie zawsze występować, ale musi być wyrażana bez wzajemnego urażania się i wyrządzania sobie krzywdy. Do tego potrzebne są jednak pewne umiejętności, które można i trzeba ćwiczyć. Ćwiczenie umiejętności konstruktywnego, zgodnego, ustępliwego zachowania, które ma na celu przezwyciężanie konfliktów, złości i agresji jest bardzo ważne i niezwykle potrzebne.

Konstruktywnego przezwyciężania złości i agresji można nauczyć poprzez różne ćwiczenia, gry i zabawy, dotyczy to w szczególności takich zabaw i ćwiczeń, w których nie ma zwycięstwa i przegranej, a więc zabaw społecznych. Zabawy oraz ćwiczenia mogą umożliwić lub ułatwić zdobycie różnorodnych doświadczeń a ponadto pozwolić doświadczyć konsekwencji swojego postępowania. W trakcie zabawy – głównie ruchowej – dzieci mogą działać aktywnie, zabawy ruchowe są szczególnie ważne równie i dlatego, iż realizują psychomotoryczne potrzeby dzieci i młodzieży.

Nie są one jednak złotym środkiem na wszystko, problem agresji jest bardzo złożony i często wymaga innych działań pedagogicznych.

 

Gry i zabawy przeciwko agresji można podzielić na kilka grup, na przykład biorąc pod uwagę cele, jakie chcemy osiągnąć, a są nimi:

 

Dostrzeganie agresywnych uczuć i ich wyrażanie

 

Zabawa 1 Mowa ciała

 

Dzieci siedzą w kole lub przy stoliku, każde dziecko otrzymuje karteczkę, na której zapisany został jakiś stan emocjonalny – wystraszony, obrażony, wściekły, wesoły, smutny – który musi pokazać. Kartki z poszczególnymi uczuciami mogą zostać rozdane w kilku jednakowych egzemplarzach, w zabawie powinna uczestniczyć cała grupa. Po każdej demonstracji dzieci próbują odgadnąć, jakie uczucie miało zostać wyrażone?

Zakończenie – dyskusja na temat: po czym można rozpoznać różne stany emocjonalne? Jakie uczucia są łatwiejsze do pokazania? Jakie uczucia są wyrażane w podobny sposób, jak ich nie pomylić?

 

Zabawa 2 Malowanie uczuć

 

Dzieci malują uczucia: wściekłość, zdenerwowanie, strach, bezradność, przerażenie, itp. Następnie, kto chce opowiada, objaśnia swój obrazek w pierwszej osobie liczby pojedynczej.

Zakończenie – rozmowa, w jaki sposób ten obrazek można zmienić na pozytywny?

Trzeba spróbować ze „strachu” zrobić „pewność siebie” poprzez np. dodanie innych kolorów, zmianę kształtów, itp.

 

Rozpoznawanie przyczyn złości i agresji

 

Zabawa 3 Co ci zrobili?

 

Jedno dziecko zostaje wybrane do roli „sprawcy”, wszyscy pozostali uczestnicy chodzą po sali. „Sprawca” szuka sobie jakiejś „ofiary”, której nagle szepce do ucha obraźliwe słowo albo dotyka, lekko popycha, potrąca tak, aby nikt inny tego nie zauważył. Niedozwolone są sposoby sprawiające ból.

„Ofiara” zatrzymuje się w miejscu i zaczyna się skarżyć. Pozostali próbują odgadnąć, co się jej stało? Kiedy się to uda, „ofiara” wybiera inne dziecko i wszyscy kontynuują zabawę.

Inna wersja – dziecko, które jako pierwsze podało prawidłowe rozwiązanie, zostaje nowym „sprawcą” i wybiera sobie kolejną „ofiarę”.

Zabawa będzie łatwiejsza, gdy przed rozpoczęciem porozmawiamy sobie na temat ewentualnych możliwości „sprawcy”.

 

Zabawa 4 Tytuł złości

 

Uczestnicy dobierają się parami. Każde dziecko przywołuje w myślach jakąś sytuację, w której było bardzo złe, zastanawia się nad pasującym tytułem do tego wydarzenia i zapisuje go na kartce. Następnie dzieci zamieniają się swoimi kartkami, każde dziecko zastanawia się teraz, jaka sytuacja może kryć się pod zanotowanym tytułem i opisuje ją w kilku słowach, np.:

– dziecko 1: „Autobus”

– dziecko 2: Jakub był zły, ponieważ spóźnił się na autobus. Z tego powodu dotarł za późno na trening piłki nożnej i nie został wybrany do drużyny, która będzie grała w kolejnym meczu na turnieju.

Zakończenie – omówienie wyników ćwiczenia, dyskusja na temat najczęściej występujących przyczyn złości i agresji.

 

Zabawa 5 Złości mnie…

 

Każde dziecko wypisuje na kartce papieru litery swojego imienia jedna pod drugą i szuka do każdej z nich dowolnego wyrazu – nazwy wydarzenia, które może szczególnie go złościć, irytować, np.

M matematyka

O okropna pogoda

N niedokończona praca domowa

I ironiczne spojrzenie

K karny rzut w meczu

A „a nie mówiłem…”

 

Rozumienie siebie samych i innych ludzi

 

Zabawa 6 Znajomość charakterów

 

Wszyscy otrzymują kartkę papieru, na której są narysowane kontury człowieka. Do tego szkicu każde z dzieci dorysowuje to, co uważa za najbardziej charakterystyczne u siebie samego, np.

– usta, jeśli jest szczególnie często uśmiechnięte;

– serce, jeżeli jest osobą wrażliwą;

– pięści, jeśli jest osobą skorą do bicia;

– i tak dalej…

Kontury, którym w ten sposób nadany został charakter przypinamy do tablicy lub rozkładamy na stoliku. Grupa próbuje odgadnąć, która z nich należy do poszczególnych uczestników.

Zakończenie – rozmowa, dyskusja.

Czy grupa odkryła u kogoś nowe zdolności lub cechy charakteru?

 

Zabawa 7 Odgadywanie życzeń

 

Wszystkie dzieci odpowiadają anonimowo na kartkach na jedno lub więcej pytań, np.

– Czego życzysz sobie na urodziny?

– Jakiej muzyki słuchasz najchętniej?

– Jakich sławnych ludzi chciałbyś poznać?

– Jakie cechy charakteru powinna mieć osoba, z którą chciałbyś się zaprzyjaźnić?

Kartki są dokładnie mieszane, następnie grupa próbuje odgadnąć, kto jest autorem poszczególnych odpowiedzi.

Dzieci mogą ze sobą rozmawiać i uzasadniać wybór.

 

Opanowanie złości i agresji, a także ich przezwyciężanie

 

Zabawa 8 Start rakiety

 

Dzieci np.:

– bębnią palcami po blacie stołu, najpierw cicho i powoli, potem coraz szybciej i głośniej;

– uderzają płaskimi dłońmi o stół albo klaszczą, również z natężającą się głośnością i we wzrastającym tempie;

– tupią nogami zaczynając cicho i powoli, a potem coraz głośniej i szybciej;

– cicho naśladują brzęczenie owadów przechodząc do głośnego wrzasku;

– wstają gwałtownie ze swoich miejsc, wyrzucają z bardzo głośnym wrzaskiem ramiona do góry;

– powoli siadają na swoich miejscach, naśladują brzęczenie owadów, które stopniowo zanika, aż wszystko ucichnie.

 

Zabawa 9 Obrona przed zaczepkami

 

Dzieci dzielimy na grupy i rozdajemy kartki z różnymi przezwiskami. Uczniowie zastanawiają się nad niezwykłymi reakcjami na agresywne zaczepki, a następnie przedstawiają swoje propozycje na forum całego zespołu. Wymyślone odpowiedzi mogą wypróbować w zaimprowizowanych scenkach (być może w odpowiedniej sytuacji przypomną sobie jakąś oryginalną ripostę, zamiast odpowiadać agresją).

Na przezwiska można zareagować m. in. w następujący sposób:

– „Ty smarkaczu!” – „Ach, rzeczywiście, masz może chusteczkę?”

– „Niezdara!” – „Tak, niestety, czy mógłbyś mi w takim razie pomóc?”

 

Zabawa 10 Nadepnąć na odcisk

 

Dzieci dobierają się parami i chwytają się za ręce. Pomiędzy nimi leży na podłodze kartka z gazety „odcisk”. Każde dziecko próbuje teraz przeciągnąć swojego partnera na swoją stronę tak, aby musiał nadepnąć na odcisk.

 

Zabawa 11 Plecy o plecy

 

Dzieci tworzą dwa szeregi i chwytają się pod ręce. Oba rzędy odwracają się do siebie plecami i próbują odepchnąć przeciwników. Nie może przy tym dojść do rozerwania któregoś z szeregów.

Zabawa ta może być przeprowadzana w rozmaicie zestawionych rzędach.

Zakończenie – rozmowa, dyskusja.

Jak łatwiej działać skutecznie, samodzielnie czy zespołowo?

 

Budowanie poczucia własnej wartości

 

Zabawa 12 Jestem – potrafię – mam

 

Przylepiamy dzieciom na plecach taśmą klejącą kartki, na których wypisane zostały jeden pod drugim trzy początki zdań:

– Jestem…

– Potrafię…

– Mam…

Dzieci chodzą po sali i uzupełniają sobie nawzajem te zdania pozytywnymi uwagami, które rzeczywiście pasują do danego uczestnika. Kiedy wszystkie zdania zostaną dokończone, dzieci zdejmują kartki ze swoich pleców i czytają, co inni myślą na ich temat? (autorzy wypowiedzi powinni pozostać anonimowi).

Zakończenie – swobodne wypowiedzi na temat swojej kartki.

 

Zabawa 13 Jestem dumny

 

Dzieci przypominają sobie coś pozytywnego, czego się nauczyły, co zrobiły, z czego mogą być dumne w ostatnim czasie np. w minionym tygodniu. Następnie siadają w kole i uzupełniają po kolei początek zdania: „Jestem dumny z tego, że…” np.:

– Jestem dumny z tego, że pożyczyłem gumkę.

– Jestem dumny z tego, że nie uderzyłem Piotrka, kiedy mnie zdenerwował.

– Jestem dumny z tego, że nauczyłem się odbijać piłkę.

Zakończenie – rozmowa, dyskusja.

Czy trudno jest przypomnieć sobie coś pozytywnego?

Co się nam podobało najbardziej u innych?

Co mógłbym sam kiedyś wypróbować?

 

Nawiązywanie kontaktów i współpracy

 

Zabawa 14 Budowle

 

Dzieci dzielimy na zespoły liczące od 6 do 8 uczestników. Na sygnał prowadzącego, każdy zespół wykonuje określone zadanie tworząc z siebie różne „budowle”. Polecamy np.:

– Zbudujcie dom!

– Zbudujcie mur!

– Zbudujcie pojazd!

– itp.

W tym ćwiczeniu, przy identycznych poleceniach, można wprowadzać zmiany w składzie zespołów.

Zakończenie – dyskusja.

Co łatwiej osiągnąć poprzez wspólne działanie?

Czy dzieci mogą się wspólnie bronić?

 

Zabawa 15 Jesteśmy grupą

 

Dzieci próbują połączyć wszystkie swoje imiona na wzór krzyżówki. Imieniem wyjściowym powinno być to, które chcemy podkreślić.

 

 

F

K A R O L

Y

D

E L Ż B I E T A

R O

Y M

K A M I L E

I K U B A

C

H

A N I A

Ł

 

 

 

Rozwiązywanie konfliktów bez agresji – wspólne dochodzenie do kompromisów

 

Zabawa 16 Trzy życzenia

 

Uczestników zabawy dzielimy na grupy liczące po 3 osoby. Każda grupa zajmuje miejsce przy osobnym stoliku, na którym leży duża kartka papieru i przybory do pisania. Dzieci zapisują na kartkach swoje życzenia odnoszące się do podanego przez nauczyciela tematu. Następnie, każda z trójek rozmawia o tych życzeniach i wybiera tylko jedno. Po wykonaniu tego zadania, wszystkie dzieci siadają w kole i na forum całego zespołu dyskutują o tych życzeniach, a następnie wybierają tylko jedno z nich – najważniejsze, akceptowane przez wszystkich.

Tematy, do których mogą odnosić się życzenia to np.:

– Dokąd chciałbyś pojechać?

– Co chciałbyś zjeść na obiad?

– Jaką zabawę chciałbyś przeprowadzić na kolejnych zajęciach?

Zakończenie – rozmowa.

Czy trudno było wybrać jedno życzenie?

Kto potrafił przekonać innych, w jaki sposób?

 

 

 

 

Zabawa 17 Za i przeciw

 

Przeprowadzamy dyskusję „za i przeciw” dotyczącą jakiejś spornej kwestii. Dzieci dzielimy na dwie grupy, jedna z nich zbiera argumenty „za”, druga natomiast „przeciw” – niezależnie od własnego zdania poszczególnych osób. Wszystkie argumenty nauczyciel zapisuje na dwóch oddzielnych kartkach papieru. Oba przeciwstawne stanowiska, chętne dzieci z obydwu grup, krótko omawiają (streszczają) na forum całego zespołu. Potem przechodzimy do głosowania:

– Kto jest „za”?

– Kto jest „przeciw”?

Zakończenie – rozmowa, dyskusja.

Czy różne zdania i stanowiska mogą funkcjonować obok siebie, bez wykłócania się o nie?

Czy trudno zaakceptować to, że ktoś ma inne zdanie?

 

Uwagi

 

Wszystkie zaproponowane gry i zabawy były wypróbowane w praktyce.

Treść wszystkich gier i zabaw może zostać bez trudu dopasowana do różnych przedziałów wiekowych dzieci.

Przeprowadzenie zaproponowanych gier i zabaw nie wymaga specjalnych przygotowań. Konieczne materiały to papier i przybory do pisania.

Dzieci, które nie chcą uczestniczyć w zabawach, powinny pozostać na pozycji obserwatorów.

Jedynym warunkiem tego, aby przedstawione gry i zabawy zapoczątkowały zamierzone skutki jest przyjazny i pełen zaufania klimat w grupie.

Po każdym ćwiczeniu i zabawie należy zarezerwować czas na wyciszenie, uspokojenie i zastanowienie.

 

 

 

Opracowała: W. Końsko

 

Warszawa, dn. 6.03.2006

zebrała Izabela Łuczak